نویسنده: عبدالله وطندار
آلمان نازی بین سالهای ۱۹۴۱ تا ۱۹۴۵ تقریبا ۶ یهودی اروپایی را در بیش از چهار هزار محل مخصوص نابودی دسته جمعی گروههای اجتماعی خاص، از بین برد. این ۶ ملیون یهودی، دو سوم تمام نفوس یهودی های اروپای قبل از نازی ها را تشکیل می دادند. در وسعت و هولناکی این جنایت، شکی نیست.
چند سال قبل فرصتی پیش آمد و من کمپ های آدمسوزی آشویتز، بیرکناو و … را در جنوب پولند از نزدیک دیدم. آدمهای بسیاری قدرت دیدن تمام کمپ ها را از دست می دادند و تور را ترک می کردند. این کمپ ها با گذشت بیش از نیم قرن، هنوز آنچنان وحشتناک هستند که واقعا مو را بر تن آدم راست می کنند. جالب اما آن بود که در تمام این کمپ ها و جریان بازدید و راهنمایی، کمترین یادی از قربانیان بی شمار ” روما ” می شد. گویا اصلا یک نفر روما در هولوکوست از میان نرفته بودند.
روماها – مشهور به جیپسی یا کوچی – یک اقلیت قومی اروپایی هستند که گفته می شود اصلا از شمال غرب هندوستان بوده اند و حدود هزار سال قبل وارد اروپا شده اند. اینها در سراسر اروپا ساکن هستند، و با آنکه به مسحیت گرویده اند، اما در طول تاریخ اقامت شان در اروپا با بدترین ستم ها و تبعیض های ممکن از سوی همه ای کشورهای اروپایی روبرو بوده اند. در سال ۱۵۳۰ در انگلیس قانونی تصویب شد که مطابق آن روماها باید کشور را ترک می کردند، و در سال ۱۵۵۴ یک ماه به روماها مهلت داده شد تا کشور را ترک کنند و بعد از یک ماه هر رومای باقی مانده باید کشته می شد. ناروی، سویدن، هالند، جرمنی، دنمارک و دیگر کشورهای اروپایی در مقاطع مختلف دار و ندار روماها را از آنها گرفته و خودشان را به صورت دسته جمعی یا از کشور بیرون کرده اند و یا شرایط غیر انسانی را بر آنها تحمیل کرده اند.
نازی ها در اوایل در برخورد با واقعیت روماها در وضعیت دشوار قرار داشتند. از یک طرف افسانه ای نژادی شان، آریایی ها را نژاد برتر و آقا معرفی می کرد، و بر اساس این افسانه، ساکنین شمال هند، از جمله ای آریایی های اصیل بودند. روماها هم به یکی از زبانهای هند و اروپایی( آن وقت ها آریایی) صحبت می کردند و تحقیقات علمی و تاریخی هم نسب شان را به مردمان شمال هند می رساند. اما از طرف دیگر، نه تنها برتری هایی ناگزیر یک نژاد برتر در وجود لگدمال شده ای روماها دیده نمی شد بلکه اینها از منفورترین، عقب مانده ترین و زیرپا شده ترین اقوام اروپایی بودند، با ساختار اجتماعی قبیلوی و برخورداری از سواد و مهارت های فنی/علمی در حد صفر. سر انجام نازی ها بهانه های لازم از جمله ناخالص بودن خون آریایی در رگهای روماها را خلق کردند و دستور نابودی دسته جمعی شان را صادر کردند. گرچند تبعیض ها و محرومیت های بعد از جنگ باعث شد که هیچگاه تعداد دقیق قربانیان روما روشن نشود اما نابودی کامل جمعیت روماها به دست نازی ها و متحدین محلی شان در حد اقل پنج کشور اروپایی از جمله هالند، اینک روشن شده است. تنها در یوگسلاویا، ۹۰ هزار روما نابود شد.
چند سال بعد از شکست آلمان نازی، چندین سازمان یهودی از جمله، کنگره ای جهانی یهودیان، نهادی مشهور به کنفرانس ادعاها را تشکیل دادند که وظیفه اش گرفتن غرامت از جرمنی و متحدین اش برای قربانیان یهودی بود. کنفرانس ادعاها موفق شد جرمنی را به پرداخت حدود چهار بلیون مارک در طول چندین سال قناعت دهد، اما گزارش های اخیر نشان می دهد که جرمنی تا کنون حدود ۹۰ بلیون دالر، اکثرا به اسراییل و یهودی ها غرامت پرداخته است. این غرامت ها نقش مهم و اساسی در ایجاد زیربناهای اقتصادی و نظامی اسراییل بازی کرد و آن را در مقاطع مختلف از ورشکستگی اقتصادی نجات داد. جرمنی تا هم اکنون به اسراییل و هزاران یهودی در سراسر جهان به گونه های متفاوت غرامت می پردازد، از بخشش رایگان زیر دریایی به اسراییل گرفته تا حقوق سالیانه به بازماندگان قربانیان.
اما جرمنی تا حدود چهل سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم اصلا نابودی دسته جمعی روماها به دست نازی ها را به رسمیت نمی شناخت و تا کنون هم غرامت قابل توجهی به روماها نپرداخته است. در کنفرانس ها و دادگاههای بعد از جنگ هم، یادی از نابودی صدها هزار روما نمی شد. فقط پولند، چند سال بعد از پایان جنگ، یاد قربانیان روماها را گرامی داشت. کشور رومانیا در سال ۲۰۰۷ از نقشش در نابودی روماها عذرخواهی کرد و جرمنی در سال ۲۰۱۱ اولین نماینده روماها را در برنامه ای یادبود از هولوکوست دعوت کرد. شبکه ای جهانی جوانان روما، اولین یادبود بین المللی قربانیان روما را در سال ۲۰۱۳ در کمپ های اشویتز و بیرکناو برگزار کردند، در حالیکه سالها است که در مراسم یاد بود از قربانیان یهودی در این محل ها، افسران ارتش و مقامات دولتی اسراییل شرکت می کنند و حتی جت های جنگی آن بر فراز این کمپ ها به پرواز در می آیند.
تحقیقات فعالین حقوق بشر نشان می دهد که برعکس یهودی ها، اکثریت روماها نابودی شان به دست نازی ها را نه تکان دهنده بلکه عادی می دانند و در مورد آن چیز زیادی نمی دانند. یکی از فعالین دفاع از حقوق روماها می نویسد که برای روماها، نوستالژی از جمله ای تجملاتی است که برای دیگران است. آنان آن قدر رنج برده اند که رنج نبردن برای شان غیر عادی شده است. برای روماها، تبعیض های نهادینه شده ای امروز و محرومیت کمرشکن فعلی شان، فرصت چندانی برای پرداختن به تاریخ نمی دهد.
برای فهم تفاوت اشغال فلسطین و تجاوز به حقوق فلسطینی ها، و اشغال ارزگان و تجاوز به هستی هزاره ها و پیامدهای آن هم کم و بیش از همین دو مثال می توان استفاده کرد. برای دفاع از حقوق و داشته های شان، هزاره ها به قدرت نیاز داشتند، که نداشتند، و برای پرداختن به گذشته و طلب حداقل یک عذرخواهی خشک و خالی، باز هم به قدرت نیاز دارند که ندارند. منظور من از قدرت هم همان مفهوم عام آن است، نه تنها قدرت برهنه یا زور. مردمی که فقط ۳۶ سال بعد از نسل کشی و غصب سرزمین شان، به دلیل برداشته شدن زنجیر بردگی از گردن شان و وعده ای بعضی حقوق ابتدایی انسانی، به دفاع از تاج و تخت نواسه ای قاتل شان – امان الله – به جنگ برخاستند و خون دادند، توانایی و فرصت حتی نگه داشتن خاطره ای نسل کشی و غصب سرزمین شان را نداشتند، چه برسد به زنده نگه داشتن شعله ای مبارزه در مقابل متجاوز و قاتل – کاری که فلسطینی ها می کنند و توانایی آن را داشتند و حالا هم دارند.
ناراحتی تعدادی از دوستان هزاره و غیر هزاره از یادآوری فاجعه ای نسل کشی هزاره ها، نشان می دهد که هم ترس برگشت به گذشته برای هزاره ها واقعی است، و هم نسل کشی و غصب مستند و نه چندان دور سرزمین هزاره ها برای هموطنان غیر هزاره یک امر عادی است که نه تنها ارزش یاد آوری، به رسمت شناختن، عذرخواهی و غرامت را ندارد بلکه نفس یاد آوری از آن زشت است و حمله به وحدت ملی. آیا کشورهایی که جنایت های گذشته در حق مردمان شان را به رسمیت می شناسند و عذرخواهی می کنند و برای جبران صدمه و ضرر تلاش می کنند، پایبند وحدت ملی و ثبات جامعه شان نیستند؟ و در این میان فقط ما هستیم که با توجیه و پنهان کاری و کلوخ ماندن و از آب گذشتن، دغدغه ای وحدت ملی خیالی و ثبات نداشته مان را داریم؟ این چه قسم وحدت ملی است که توان تحمل یک یادآوری صرف از چنان تجاوز، اشغال و نسل کشی وسیع و وحشتناک را ندارد؟
یاداشت: چه کسی گفته بود : برو قوی باش اگر راحت جهان طلبی ؟