کامران میرهزار
– وقتی زبان هزاره گی وجود داشته باشد که دارد، نوشتن الفبا و دستور زبان برای آن آسان است. تازه دستور زبانی می توان نوشت که کاملن با نیازهای امروزی عیار باشد و مشکلات و ضعف های 
دستوری زبان دری و فارسی را نداشته باشد. می توان حتا در شکل پیشرفته تر و در قدم های بعد، حروف زاید مانند ظ، ض و ذ را حذف کرد تا زبان به سمت طبیعی تر بودن خود پیش برود.
– وقتی خود زبان باشد، تدوین دستور زبان و موارد دیگری که خردمندان دانشگاهی لازم می دانند برای زبان هزاره گی کار پیچیده ای نیست. همین زبانی که دری فارسی نامیده می شود مگر کدام دستور زبان عجیب و غریبی دارد؟ این زبان چه در ایران و چه در افغانستان، هنوز به شکل مدرن و امروزی در نیامده و مشکلات دستوری و تناقضات نوشتاری و گفتاری فراوان در خود بصورت جداگانه و نسبت به هم دارند که حتا کودکان دوزبانه که در بین هزاره ها بسیارند، براحتی می توانند در مقایسه با زبان (های) دیگری که فرا گرفته یا می گیرند متوجه آن شوند.
– زبان هزاره گی شباهت های بسیار بسیار زیادی با دری و فارسی دارد. این مورد هیچ مشکلی نیست، مگر کم هستند زبان هایی که شباهت های زیادی با هم دارند و اما برای خود زبان های جداگانه خوانده می شوند؟ نام ها برای زبان ها چندان دایمی نیستند. مثلن نام فارسی مگر چقدر قدمت دارد؟
– در قسمت زبان دانستن پدیده ی تولید شده توسط ارگان آوایی- صدایی در همکاری با مغز، این کارشناسان زبان در دانشگاه ها نیستند که تصمیم می گیرند. این بیشتر مربوط به اراده ی سیاسی و ملت بودن یک گروه مردمی می شود، موردی که هزاره ها بخوبی می توانند آن را داشته باشند.
– زبان هزاره گی می تواند شکل استاندارد شده ی دری باشد.
– استاندارد کردن دری یک حرکت و حرکت دیگر در کنار آن، می تواند استاندارد کردن گویش های هزاره گی باشد. من در این مورد از تجربه ی بوکمل در مقابل دانسک و نی نشک برای استاندارد کردن گویش ها بسیار خوشم می آید.
– یک گویش هیچگاه خود به گویش های دیگر تقسیم نمی شود، در حالی که زبان هزارگی دارای گویش ها و چند گویشی های مختلفی ست. گویش ها و چند گویشی های زبان هزاره گی قدرت شناخته شدن دارند و مقدار تفاوت ها و اندازه و پهنای آن ها آنقدر برجسته هست که شخصیت های مستقل گویشی بیابند. گویش هزاره گی در کویته؛ گویش هزاره گی برخورد کرده با گویش های مختلف فارسی و دری؛ چند گویشی های هزاره ها در کابل، بامیان و دایکندی؛ گویش ها در مناطق کوهستانی و روستایی هزارستان، گویش ها و چند گویشی های هزاره ها در پریمان، باخرز، تربت جام، تربت حیدریه و مشهد؛ و البته چند گویشی های برخورد کرده با زبان های غیر منطقه ای، بویژه اروپایی در جمع نسل دوم، نمونه های خوبی از به تشخیص رسیدن گویش های مختلف در زبان هزاره گی ست. در شخصیت یافتن یک نوع رفتار آوایی/ صدایی بصورت گویش، عوامل مختلفی دخیل است که می توان یک یک در موردشان بحث کرد.